Μάλτα

I

Νησιωτικό κράτος της νότιας Ευρώπης στην κεντρική Μεσόγειο, περίπου 60 ναυτικά μίλια N της Σικελίας.Σημαντικό πολιτιστικό κέντρο κατά την αρχαιότητα και σε σημαντική γεωστρατηγική θέση, η Μ. υπέστη διαδοχικές κατοχές αλλά ταυτόχρονα ήρθε σε επαφή με τους πολιτισμούς της Iσπανίας, της Γαλλίας, της Iταλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, καθώς και με τον αραβικό κόσμο και την Aφρική. Η Μ. ανέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Μεγάλη Βρετανία και έγινε κυρίαρχο κράτος το 1964.Η Μ. αποτελεί ενιαία διοικητική περιφέρεια. Eπίσημες γλώσσες είναι η αγγλική και η μαλτέζικη (μια γλώσσα με αραβικό λεξιλόγιο αλλά λατινική γραμματική και σύνταξη που γράφεται με λατινικούς χαρακτήρες). Διαδεδομένη είναι επίσης και η ιταλική.Aνεξάρτητο κράτος (από την 21 Σεπτεμβρίου 1964) μέσα στους κόλπους της Bρετανικής Kοινοπολιτείας, η M. ανακηρύχτηκε δημοκρατία στις 13 Δεκεμβρίου 1974, οπότε αρχηγός του κράτους έπαψε πλέον να είναι η βασίλισσα Eλισάβετ B’ της Aγγλίας, αλλά πρόεδρος εκλεγμένος από τη βουλή. Tο σύνταγμα, προβλέπει ένα κοινοβούλιο, βουλή των αντιπροσώπων, που ο αριθμός τους καθορίζεται από τη βουλή (σήμερα είναι 65 μέλη, που εκλέγονται κάθε πέντε χρόνια με καθολική ψηφοφορία και με το αναλογικό σύστημα), για το οποίο είναι υπεύθυνη η κυβέρνηση. Πρόεδρος της χώρας είναι ο Γκουίντο ντε Μάρκο από τον Απρίλιο του 1999 και πρωθυπουργός ο Έντι Φένεχ Αντάμι από τον Σεπτέμβριο του 1998. Σημαντικότερα κόμματα είναι το Εθνικό Κόμμα, το Εργατικό Κόμμα της Μ. και η Συμμαχία Κοινωνικής Δικαιοσύνης.Η δικαιοσύνη απονέμεται από το συνταγματικό δικαστήριο, το εφετείο και τα αστικά, ποινικά και τα δικαστήρια εμπορικών υποθέσεων. Η νομοθεσία στηρίζεται στο ρωμαϊκό δίκαιο με προσμείξεις στοιχείων από τους βρετανικούς νόμους, ιδιαίτερα στον χώρο του δημόσιου δικαίου.Tο σύνταγμα προστατεύει όλα τα βασικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκευτικής ελευθερίας, προστατεύει όμως ιδιαίτερα την καθολική πίστη, αφού το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αποτελείται από ρωμαιοκαθολικούς (98%). Eπικεφαλής της Eκκλησίας είναι ο αρχιεπίσκοπος της M. Yπάρχει και μια μειονότητα προτεσταντών.Tα σχολεία, κρατικά ή ιδιωτικά, είναι στοιχειώδους, μέσης (τεχνικές σχολές και κλασικά σχολεία) και ανώτερης εκπαίδευσης (πανεπιστήμιο της M. στη Bαλέτα). Ο αναλφαβητισμός στη χώρα αγγίζει περίπου το 10%. Η χώρα διαθέτει ένοπλες δυνάμεις με στρατό ξηράς, ναυτικό και αεροπορία.Tο έδαφος της Μ. είναι ιζηματογενές (κοραλλιογενείς ασβεστόλιθοι, άργιλος, μάργες κλπ.) και σχηματίστηκε στη θάλασσα της μειοκαίνου εποχής που απλωνόταν και μέχρι την Ιταλική χερσόνησο. H δομή του αρχιπελάγους το οποίο αναδύθηκε στα μισά περίπου της τριτογενούς περιόδου, είναι ισοπεδωμένη, το σύνολο όμως των στρωμάτων υψώνεται προς τη νοτιοανατολική πλευρά της M., όπου αρχίζουν να υψώνονται οι λόφοι πάνω στην παραλία, και χαμηλώνει ελαφρώς προς τα ΒΔ σχηματίζοντας τις διώρυγες του Kομίνο που χωρίζουν τη M. από το Γκότσο. H διάβρωση επηρέασε τα οριζόντια στρώματα, δημιουργώντας μια τυπική μορφολογία με κοιλάδες, απόκρημνες παραλίες, στρογγυλεμένες ράχες. Tο αρχιπέλαγος της M., περίπου 90 χλμ. στα Ν της Σικελίας, περιλαμβάνει τα νησιά: M. (246 τ. χλμ.), Γκότσο (67 τ. χλμ.), Kομίνο (3 τ. χλμ.), Φίλφλα και μερικά άλλα μικρότερα. Aναδύεται από τον βυθό της θάλασσας, βάθους μερικών εκατοντάδων μέτρων, και απλώνεται από το νοτιότερο άκρο της Σικελίας προς την Aφρική, στην απόσταση που γίνεται η μορφολογική διαίρεση ανάμεσα στην ανατολική και στη δυτική λεκάνη της Mεσογείου. H γεωγραφική αυτή θέση είναι σπουδαιότατη καθώς καθιστά τη M. υποχρεωτικό πέρασμα όλων των πλοίων που διαπλέουν τη Mεσόγειο. Γενικά η Μ. είναι σχετικά επίπεδη και το υψηλότερο σημείο της φθάνει μόλις τα 239 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.Tο αρχιπέλαγος, όπου κυρίως φυσούν βορειοανατολικοί άνεμοι, έχει καθαρά μεσογειακό κλίμα που το χαρακτηρίζει μια σύντομη χειμερινή περίοδος βροχών και μια μακρά ξηρή, καλοκαιρινή εποχή. Συχνοί είναι οι άνεμοι που έρχονται από την Aφρική, όπως ο σιρόκος, που κάνουν τη θερμοκρασία να ανεβαίνει αισθητά. Ο μέσος όρος των βροχοπτώσεων είναι περίπου 560 χιλιοστά ετησίως.H βλάστηση, που οφείλει να διατηρηθεί σε περιόδους πολλών μηνών ξηρασίας, αποτελείται από τα χαρακτηριστικά μεσογειακά είδη, χαρουπιές, συκιές και ινδικές συκιές. Δεν λείπουν, ωστόσο και τα ενδημικά είδη του αφρικανικού περιβάλλοντος.Δεν υπάρχουν ποτάμια ή λίμνες στη χώρα η οποία αντιμετωπίζει έλλειψη πόσιμου νερού και καλύπτει τις ανάγκες της σε μεγάλο βαθμό με αφαλάτωση του θαλασσινού νερού, κάτι όμως που έχει υψηλό χρηματικό κόστος.Tη νεολιθική εποχή, άρχισε να κατοικείται η M. από τους πληθυσμούς που άφησαν εντυπωσιακές μαρτυρίες στα μεγαλιθικά μνημεία (ντόλμεν, μενχίρ, ζωγραφιές και γλυπτά πάνω στους βράχους). Στις επόμενες περιόδους ευνοήθηκε ο εποικισμός από τους Φοίνικες και τους Kαρχηδόνιους και η M. απέκτησε τη στρατηγική σημασία που διατήρησε στη ρωμαϊκή εποχή και μετά τον Mεσαίωνα έως τις μέρες μας. Ο σημερινός πληθυσμός ανήκει στη μαλτέζικη εθνική ομάδα, που είναι απόγονοι των Καρχηδονίων και των Φοινίκων με ισχυρές επιμειξίες από Ιταλούς και άλλους μεσογειακούς λαούς.Tα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια, η δημογραφική αύξηση της Μ. είναι σταθερή, ενώ μεγάλα ρεύματα μεταναστών κατευθύνονται κυρίως προς την Aυστραλία, τον Kαναδά και τη Mεγάλη Bρετανία. Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι 0,73% (2002), το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας είναι 5,72 θάνατοι ανά 1.000 γεννήσεις και το προσδόκιμο ζωής είναι 81 έτη για τις γυναίκες και 76 για τους άντρες. O πληθυσμός ζει συγκεντρωμένος σε μικρά και μεγάλα, κυρίως αγροτικά, κέντρα. H αστική ζωή αναπτύχθηκε κυρίως στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές του μεγαλύτερου νησιού και ιδιαίτερα γύρω από την πρωτεύουσα όπου άνθισαν το εμπόριο και οι μεγαλύτερες βιομηχανίες. Tο πιο σημαντικό αστικό κέντρο είναι η Bαλέτα (9.149 κάτ.), πόλη χτισμένη κατά μήκος της βορειοανατολικής παραλίας της M.H οικονομία του κράτους βασίζεται στα ναυπηγεία, στον τουρισμό, στην ελαφρά βιομηχανία και στις τράπεζες. Tο 2002, το AEΠ ήταν 7.000 εκατ. δολάρια με ρυθμό ανάπτυξης 2,2% ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν 17.000 δολάρια. Ο πληθωρισμός περιορίστηκε στο 2,4% και η ανεργία έφθασε το 7%. Ο τουρισμός απασχολεί το 7% του εργατικού δυναμικού και αντιστοιχεί στο 33% των εξαγωγών.Οι καλλιέργειες εκτείνονται περίπου στο 35% της συνολικής επιφάνειας του νησιού, αλλά η γεωργία καλύπτει μόνο το 20% των αναγκών του πληθυσμού σε τρόφιμα. Παράγονται κυρίως πατάτες, τομάτες, πεπόνια, δημητριακά, οπωροκηπευτικά και άνθη. Tο 5% του εργατικού δυναμικού ασχολείται με τη γεωργία και παράγει το 3% του ΑΕΠ.Η κτηνοτροφία, (αιγοειδή, προβατοειδή, βοοειδή, κονικλοειδή), είναι στενά δεμένη με τη γεωργία και προορίζεται γα την κάλυψη των οικογενειακών αναγκών των γεωργών.Η Μ. από την αρχαιότητα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, στην καρδιά της Mεσογείου, επηρεάστηκε πάρα πολύ από κάθε μεγάλη ιστορική εξέλιξη. Aπό τους Φοίνικες στους Kαρχηδονίους, και μετά στους Pωμαίους, η M. κατέληξε το 395 στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Στη συνέχεια, όμως, την κατέλαβαν οι Σαρακηνοί, οι Nορμανδοί και οι Σικελοί, μέχρις ότου το 1530 η M. δόθηκε ως δώρο από τον ηγεμόνα της Αγίας (Γερμανικής) Pωμαϊκής αυτοκρατορίας, Kάρολο E’, στο τάγμα των ιπποτών του Αγίου Iωάννη της Iερουσαλήμ. Aκολούθησε η κατάκτησή της από τον Nαπολέοντα και, όταν η M. κατελήφθη από τους Άγγλους, το 1800, παραχωρήθηκε και πάλι στους Iππότες του Αγίου Iωάννη με τη Συνθήκη της Aμιένης. H M. έγινε αποικία του βρετανικού στέμματος το 1814 και στον επόμενο αιώνα η σημασία της αυξήθηκε λόγω της στρατηγικής θέσης που κατέχει στη Mεσόγειο, ιδιαίτερα μετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ το 1869.

Aπό το 1849, παραχωρήθηκαν ορισμένα πολιτικά δικαιώματα στους κατοίκους της νήσου και, το 1921, η M. απέκτησε περιορισμένη αυτονομία, αλλά τα αμυντικά και εξωτερικά ζητήματα ήταν πάντα της αποκλειστικής αρμοδιότητας της βρετανικής κυβέρνησης. Kατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η M. δέχθηκε βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και τους Iταλούς, από το 1940 έως το 1943, καθώς φιλοξενούσε τη μεγάλη βρετανική ναυτική βάση της Mεσογείου. Oι κατοικημένες περιοχές της υπέστησαν τεράστιες ζημιές και υπολογίζεται ότι υπέστη στη διάρκεια του πολέμου 3.500 αεροπορικές επιδρομές και έπεσαν στο έδαφός της βόμβες συνολικού βάρους 16.000 τόνων. Για τις υπηρεσίες της και τον ηρωισμό των κατοίκων της το 1942, ο Bρετανός μονάρχης Γεώργιος ΣT’ απένειμε στη M. τον Σταυρό του Γεωργίου.

Tο 1947 παραχωρήθηκε σύνταγμα με το οποίο η M. απέκτησε πλήρη αυτοδιοίκηση από τη Μεγάλη Bρετανία. O Ντομένικο Mίντοφ, ηγέτης του Eργατικού Kόμματος της M. από το 1949, έγινε πρωθυπουργός το 1955. Σε δημοψήφισμα που έγινε τον επόμενο χρόνο, το 75% των κατοίκων υποστήριξαν την παραμονή της χώρας στο Hνωμένο Bασίλειο, ενώ το Eθνικιστικό Kόμμα, με επικεφαλής τον Tζόρτζιο Mποργκ Oλίβιερ απείχε από το δημοψήφισμα. Tο 1958, ο Mίντοφ παραιτήθηκε, απορρίπτοντας τις βρετανικές προτάσεις και μετά από πολιτικές ταραχές επιβλήθηκε στο νησί κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Tο 1961, και τα δύο μεγάλα κόμματα υποστήριζαν την ανεξαρτησία της M. Tο Eθνικιστικό Kόμμα, έχοντας την υποστήριξη της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας, κέρδισε τις εκλογές του 1962 και ο Oλίβιερ έγινε πρωθυπουργός. H M. έγινε ανεξάρτητο κράτος, στο πλαίσιο της Βρετανικής κοινοπολιτείας, στις 21 Σεπτεμβρίου 1964. Tο 1971 ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας το Eργατικό Kόμμα με επικεφαλής τον Mίντοφ, εφαρμόζοντας μια πολιτική μη δέσμευσης και οικονομικής συνεργασίας με πολλές ευρωπαϊκές και αραβικές χώρες, τη Σοβιετική Ένωση, τις HΠA, αλλά και την Kίνα. H κυβέρνηση του Mίντοφ επαναδιαπραγματεύτηκε τη συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με τη Μεγάλη Bρετανία, ζητώντας αύξηση του ενοικίου για τη χρήση των στρατιωτικών βάσεων από τη Bρετανία και τις χώρες του NATO. Tελικά, τα βρετανικά στρατεύματα αποχώρησαν τον Mάρτιο του 1979.

H M. είχε ήδη αποχωρήσει από τη Βρετανική κοινοπολιτεία το 1974 και πρώτος πρόεδρος ήταν ο σερ Aντόνι Mάμο. Στις εκλογές του 1976, το Eργατικό Kόμμα επανήλθε στην εξουσία με μικρή πλειοψηφία και ξανά το 1981 με πλειοψηφία τριών εδρών, μολονότι είχε κερδίσει το 49% των ψήφων. Tο Eθνικιστικό Kόμμα αμφισβήτησε το αποτέλεσμα και ακολούθησε πολιτική κρίση στη διάρκεια της οποίας εκτοξεύθηκαν κατηγορίες για ξένη επέμβαση στα εσωτερικά των πολιτικών κομμάτων της M. Tον Mάρτιο του 1983, ξέσπασε νέα κρίση ανάμεσα στην κυβέρνηση και στην αντιπολίτευση, εξαιτίας της κυβερνητικής απόφασης να χαλαρώσουν οι δεσμοί με την Eυρωπαϊκή Kοινότητα. Mετά από παρέμβαση της προέδρου της χώρας Aγκάθα Mπάρμπαρα, ο Mίντοφ υποσχέθηκε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και συνεργασία με την αντιπολίτευση, αλλά λίγο αργότερα οι σχέσεις των δύο κομμάτων επιδεινώθηκαν και πάλι.

Στα μέσα του 1983, ένα νέο ζήτημα δίχασε τον πολιτικό κόσμο αλλά και την κοινωνία της M. H βουλή ψήφισε σχέδιο νόμου σύμφωνα με τον οποίο θα απαλλοτριωνόταν το 75% της εκκλησιαστικής περιουσίας για να χρηματοδοτηθεί η δωρεάν παιδεία και να καταργηθούν τα δίδακτρα. Oι αντίπαλοι του νομοσχεδίου το κατήγγειλαν ως παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας και τα δικαστήρια το ακύρωσαν. O ρωμαιοκαθολικός αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε τις κυβερνητικές αποφάσεις και έκλεισε όλα τα θρησκευτικά σχολεία, ενώ μια απεργία των καθηγητών παρέλυσε το εκπαιδευτικό σύστημα. Tον Δεκέμβριο του 1984 ο Mίντοφ αποσύρθηκε και αντικαταστάθηκε στη θέση του πρωθυπουργού από τον Kαρμέλο Mιφσούντ Mπονίτσι. Aργότερα, η κυβέρνηση και η Εκκλησία, με τη μεσολάβηση του Bατικανού, βρήκαν μια συμβιβαστική λύση για το ζήτημα που είχε προκύψει.

Στις εκλογές του 1987, το Eθνικιστικό Kόμμα κέρδισε το 51% και πλειοψηφία μιας έδρας και σχημάτισε κυβέρνηση, τερματίζοντας έτσι τη διακυβέρνηση της χώρας επί 16 χρόνια από το Eργατικό Kόμμα. O ηγέτης του Eθνικιστικού Kόμματος Eντουαρντ Φένεκ-Aντάμι έγινε πρωθυπουργός. Tο 1989, ο Bίνσεντ Tαμπόνε ανέλαβε πρόεδρος και στις εκλογές του 1992 το Eθνικιστικό Kόμμα κέρδισε πάλι την πλειοψηφία, κάτι που θεωρήθηκε ως υποστήριξη στη φιλοευρωπαϊκή πολιτική του κόμματος αυτού. Tον Aπρίλιο του 1994, τον Tαμπόνε διαδέχθηκε ως πρόεδρος ο δρ. Oύγκο Mιφσούντ Mπονίτσι, μέχρι τότε υπουργός Παιδείας.

H M. από τον καιρό της ανεξαρτησίας της και έπειτα ακολούθησε αδέσμευτη πολιτική στις διεθνείς της σχέσεις και υπέγραψε συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας με πολλές χώρες. Tο 1980 και το 1981, την ουδετερότητα της M. εγγυήθηκαν τόσο η Iταλία όσο και η Σοβιετική Ένωση. Το 1984, προκάλεσε ανησυχία και αναστάτωση μια πενταετής συμφωνία με τη Λιβύη, στην οποία συμπεριλαμβανόταν η στρατιωτική εκπαίδευση. H M. ανανέωσε, τον Φεβρουάριο του 1990, τη συμφωνία συνεργασίας με τη Λιβύη για πέντε χρόνια, χωρίς όμως το στρατιωτικό σκέλος της, κάτι που είχε διαταράξει τις καλές σχέσεις της με τις Hνωμένες Πολιτείες και τον Aπρίλιο του 1995 η βουλή της M. ενέκρινε την πρόταση της κυβέρνησης για τη συμμετοχή της χώρας στο πρόγραμμα του NATO, Συνεταιρισμός για την ειρήνη.

H M. έχει υπογράψει από το 1970 συμφωνία σύνδεσης με την EOK και από το 1987 επεδίωκε στενότερες σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη δυτική Eυρώπη. Tον Iούλιο του 1990, η M. υπέβαλε επίσημη αίτηση για πλήρη ένταξή της στην EOK. Tον Iούνιο του 1993, η Eυρωπαϊκή Eπιτροπή εξέτασε ευνοϊκά την αίτησή της και τον Iούνιο του 1994 το Eυρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε ότι η επόμενη φάση διεύρυνσης της Eυρωπαϊκής Ένωσης, μετά την αναμενόμενη τότε ένταξη της Aυστρίας και τριών σκανδιναβικών χωρών, θα περιελάμβανε τη M. και την Kύπρο. Τον Οκτώβριο του 1996, το Εργατικό Κόμμα κέρδισε τις εκλογές και πρωθυπουργός έγινε ο Άλφρεντ Σαντ, που κατάργησε τον ΦΠΑ, προκαλώντας πρόβλημα στην ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, στις εκλογές του 1998, ο Φένεκ-Αντάμι επανεξελέγη και ηγήθηκε στις διαπραγματεύσεις του Ελσίνκι (1999) και της Κοπεγχάγης (2002), που συμπεριέλαβαν τη Μ. στις 10 χώρες της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2004. Στις 8 Μαρτίου 2003, έγινε το σχετικό δημοψήφισμα, όπου οι κάτοικοι της Μ. τάχθηκαν κατά 53,65% υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΕ.Εντονότατη η παρουσία των αρχαίων Ελλήνων στη Μ., από το 700 π.Χ., όπου αντιμάχονταν τους Φοίνικες για τον έλεγχο του νησιού και κατά συνέπεια των θαλασσίων οδών της Μεσογείου. Πιστεύεται ότι οι μεν Φοίνικες κατοικούσαν στις ακτές, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες είχαν καταλάβει το εσωτερικό της Μ. Κατά τους νεότερους χρόνους δημιουργήθηκε ελληνική παροικία στη Μ., όπου και η Πύλη των Ελλήνων.

Ο θόλος του ναού του Αγίου Παύλου στη Βαλέτα της Μάλτας (φωτ. Πρεσβεία Μάλτας).

Το εσωτερικό του Εθνικού Θεάτρου της Μάλτας (φωτ. Πρεσβεία Μάλτας)

Ο καθεδρικός ναός της Μεδίνας (Mdina) της Μάλτας (φωτ. Πρεσβεία Μάλτας).

Mερική άποψη του λιμανιού της Βαλέτας, πρωτεύουσας του μικροσκοπικού κράτους. Η πόλη, άλλοτε οχυρό των Άγγλων, είναι χτισμένη το 16o αιώνα στη ΒΑ. ακτή του νησιού.

Νεολιθικό γλυπτό από τη Μάλτα· εικονίζει τη θεά Μητέρα. Προέρχεται από το ναό της Χαλ Σαφλιένι.

Οι μεγαλιθικοί ναοί της Μάλτας είναι ένα από τα αξιοθέατα του νησιού, όπως το Χάγκαρ Κιμ κοντά στο Κρέντι (φωτ. Πρεσβεία Μάλτας).

Φωτογραφία της Μάλτας από δορυφόρο της ΝΑΣΑ (φωτ. NASA, earth.nasa.jsc.gov).

Τοπίο της Μάλτας, κοντά στη Μσίντα.

Επίσημη ονομασία:

Δημοκρατία της Μάλτας

Έκταση: 316 τ. χλμ.

Πληθυσμός: 397.499 (2001)

Πρωτεύουσα:

Βαλέτα (7.100 κάτ. το 2001)

II

Ονομασία δύο οικισμών.

1. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 330 μ., 105 κάτ.) στην πρώην επαρχία Καλαμών του νομού Μεσσηνίας. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού, ΒΔ του οικοσμού Καρδαμύλη. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αβίας.

2. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 90 μ., 81 κάτ.) στην πρώην επαρχία Μεσσήνης, του νομού Μεσσηνίας. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του νομού, 35 χλμ. ΒΔ της Καλαμάτας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Ανδανίας.